در دنیای امروز انقلاب فن آوری‌های ارتباطی - اطلاعاتی، به ویژه پیدایش رسانه‌های الکترونیکی جدید، تمام شئون زندگی انسانها را متأثر نموده است. امروزه، وسایل ارتباطی طی فرآیند انتقال اطلاعات و مبادله افکار با دستکاری و سوق دادن توجه افکار عمومی به موضوع خاص، گزینش اخبار تحریف و قلب خبر، القاء و... نقش عمده ای در شکل دهی افکار عمومی مردم بازی می کنند. بر این اساس می توان گفت که انسانها اکنون محصور ارتباطات و اطلاعاتی هستند که از طریق ابزار و وسایل گوناگون، ذهن آنها را در راستای اهداف از پیش تعیین شده خود حرکت دهد.
 
در این وادی استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اطلاع رسانی روندی پر شتاب و آثاری عمیق تر بر جای گذاشته است. این فرایند رو به شتاب ارتباطات جامعه‌ایرانی را با چالش‌هایی در ابعاد مختلف مواجه ساخته است. آسیب‌های اجتماعی بخش قابل توجهی از امور و سرمایه ها را به خود اختصاص داده اند. توجه به آسیب‌ها از آن جهت که در نظر داشتن آنها منجر به پیشگیری و هم چنین درمان آسیب ها شده و می تواندن افراد را از درگیر شدن در فعالیتهای تخریبی و آسیب زننده در فضای مجازی بر حذر دارد و بخش مهمی از آسیب‌های اجتماعی را در این فضا کاهش دهد. از موارد آسیب های اجتماعی می توان به «طلاق»، «عرفانهای کاذب»،«روسپیگری»، خشونت علیه کودکان و زنان»، «هرزه نگاری» و «اعتیاد» یاد کرد. این آسیب ها با تخریب اعتماد به نفس افراد، هویت فرهنگی و اجتماعی ایشان را از بین برده، زمینه نفوذ بیگانه را فراهم می سازد.
 
در مقاله حاضر که براساس یافته‌های یک پژوهش ملی ارائه می شود، به ابعاد و شیوه مواجهه با فضای مجازی و چالش‌های منبعث از آن، برای بهره گیری از فرصت ها پرداخته می شود. در این پژوهش از روشهای مختلفی نظیر روش پیمایشی، روش تمایز معنایی، روش تحلیل محتوی بهره گرفته شده است. حوزه مطالعه براساس نمونه انتخابی از ۶ استان کشور بوده است.

یافته های حاصل از پژوهش نشان دهنده وجود ضعف‌های متعدد از موضع مدیریت برای مقابله با چالش‌های فضای مجازی است. بسیاری از مسایل و مشکلات منبعث از دسترسی نوجوانان و جوانان به قابلیت های رسانه‌های فضای مجازی قابلیت مدیریت هم در سطح خرد و هم در سطح کلان را داراست. و از دو جنبه اجتماعی و فن آورانه می توان به موضوع نگریست کرد که هر یک از این جنبه‌ها دربردارنده ملاحظاتی است.
 
می بایست ذکر کرد که هدف از انجام این تحقیق بر هم نهی مسائل نظری چند حوزه مختلف علمی حول مقوله هویت زبان آموز در فضای مجازی است. روش تحقیق در اینجا، همچون غالب مطالعات بینا رشته ای، براساس جستجوی کنش های متقارن هر حوزه علمی دخیل حول محور اصلی تحقیق شکل می گیرد.
 
با توجه به حضور پیشرونده فنآوری‌های آموزش مجازی در عرصه آموزش زبان‌های خارجی در دنیا، لازم است سیر تحولات هویتی زبان آموزان از زاویه ای جدید مورد مطالعه قرار گیرد. امروزه شاهد حضور این فناوری ها در فضای آموزشی - پرورشی کشورمان و در سطوح مختلفی هستیم. دسترسی کودکان و نوجوانان به ابزار ارتباط در دنیای مجازی ما را ناگزیر به توجه بیش از پیش به مقوله فضای مجازی و به خصوص چالش‌های هویتی این فضا وا میدارد.
 
از پس نگاه به تاریخچه جدیدترین تحولات علم آموزش زبان حول محور هویت زبان آموز این سؤال عمده مطرح می گردد که آیا دستاوردهای نوین علم آموزش زبان در مقوله هویت زبان آموز می تواند در مواجهه با فضای آموزش مجازی حرکتی رو به جلو را تجربه کند؛ یا این که آیا هدف گذاری های عملی و نظری این علم در تعریف هویت زبان آموز در فضای آموزش مجازی در گیر چالش‌های جدی تری می گردد؟
 
در این تحقیق سعی شده که یافته های اخیر از دو حوزه: علم آموزش زبان و نیز زبان - جامعه شناسی فنآوری‌های آموزش (مجازی) در قیاس با یکدیگر حول محور مقوله هویت زبان آموز قرار گیرند. از یافته های تحقیق از جمله می توان به این نتیجه تحلیلی اشاره کرد که مفهوم «استقلال» زبان آموز در علم آموزش زبان ما به ازای خود را در مفهوم «خوداتکایی کاربر زبان» که محصول به کار گیری فنآوری‌های آموزشی است یافته است. البته می بایست افزود که مواجهه این دو حوزه علمی در مقوله هویت زبان آموز در مواردی مستلزم باز تعریف ماهوی برخی مؤلفه های نظام آموزش زبان می گردد: آنجا که مدرس زبان از ایفای نقش سنتی خود در کلاس باز می ماند و چاره ای جز تقسیم جایگاه خود با ابزار فناوری ندارد و از دیگر سو این بار زبان آموز به یمن تسلطش به این ابزار فناورانه به نقش و هویتی ورای زبان آموز کلاس های زبان سنتی دست می یابد.
 
با توجه به تحولات سریع و گسترده در نظام جهانی، طرح سؤالات و مباحثی در باب هویت و ابعاد مختلف آن، آینده هویتی جوامع در ابعاد متفاوت آن و معضلات پیش روی آنها، از جمله نیازهای ضروری و اساسی به نظر می رسد. هدف تحقیق حاضر بررسی ارتباط میزان استفاده از رسانه‌های مختلف با هویت یابی ملی دانش آموزان دبیرستانهای شهر شیراز می باشد. در چارچوب نظری تحقیق از نظریه جنکینز و گرنبر استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه دانش آموزان دختر و پسر سال دوم و سوم مقطع متوسطه نواحی چهار گانه آموزش و پرورش شهر شیراز در سال تحصیلی ۹۲-۹۱ هستند. از بین جامعه مورد نظر ۳۸۱ نفر با روش نمونه گیری خوشهای چند مرحله ای انتخاب شدند که برای دقت کار بیشتر به ۴۲۶ نفر ارتقاء یافتند. تحلیل داده ها نشان داد که بین متغیرهای رسانه‌های چاپی مطالعه کتب غیردرسی، مجلات و روزنامه ها) و هویت یابی ملی دانش آموزان همبستگی مستقیم و معنادار وجود دارد. همچنین بین رسانه‌های داخلی (رادیو، تلویزیون) و هویت یابی ملی دانش آموزان همبستگی مستقیم و معنادار وجود دارد. اما بین رسانه‌های نوین (موبایل، ماهواره) و هویت یابی ملی دانش آموزان همبستگی معکوس و معنادار به دست آمد. بنابراین به نظر می رسد رسانه‌های مختلف با مطالب و تصاویری که ارائه می دهند و ارزش هایی که تبلیغ می نمایند می توانند بر اعتماد یا بی اعتمادی دانش آموزان دبیرستانی نسبت به باورها و ارزشهای ملی خویش و بر تعریف و باز تعریف دانش آموزان از هویت ملی شان تأثیرگذار باشند.
 
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394